Evert Keus

Evert Keus is geboren in Scheveningen. In september 1926 staat het gezin van zijn Maarten Keus en Elisabeth Pronk, zijn ouders, ingeschreven in de Zeezwaluwstraat 162 in de wijk Duindorp, in het stadsdeel Scheveningen van de stad ‘s-Gravenhage. Het gezin van Maarten Keus en Elisabeth Pronk groeide uit tot een gezin van zes kinderen. Drie jongens en drie meisjes. Evert was het oudste kind en Adriana, ruim vijftien jaar jonger, de jongste. Zijn vader was een (zee)visser, evenals zijn vader en grootvader. Elisabeth was voor haar huwelijk dienstbode en kwam eveneens uit een vissersfamilie.

Waar Evert op de lagere school heeft gezeten is niet achterhaald. In 1935 gaat hij naar de Ambachtsschool gelegen aan de Zwaardstraat 6 te Scheveningen. Daar volgt hij de opleiding “instrumentmaker”. Kijkend naar zijn schoolrapport valt op dat zijn cijfers steeds beter worden. In het eerste schooljaar zie je allemaal zessen en zevens. In de eerste helft van het tweede schooljaar zijn naast die zessen en zevens ook achten te zien. Maar daarna krijgt hij voornamelijk zevens en achten op zijn rapport. Op 1 maart 1938, hij is dan zeventien jaar oud, krijgt hij een getuigschrift uitgereikt als bewijs dat hij “het onderwijs in het Electrotechnisch Instrumentmaken met goeden uitslag heeft gevolgd”. Na het verkrijgen van deze getuigschrift, nu zouden we zeggen “na het behalen van zijn diploma”, ging Evert werken. Dat betekende echter niet dat hij stopte met studeren. In tegendeel. Naast zijn werk, ging hij studeren aan de Avondtekenschool, afdeling voor volwassenen, eveneens gelegen aan de Zwaardstraat 6 te Scheveningen.

Uit een brief van de N.V. Haagsche Metaal-Industrie, gelegen aan de Waldorpstraat nummer 154-156, blijkt dat Evert van 2 juli 1939 tot en met 22 juli 1939 tot volle tevredenheid bij de N.V. heeft gewerkt als aankomend plaatwerker. Uit een getuigschrift van J.F. Cramer & Co. Ingenieurs, gevestigd aan de Zwarteweg nummer 21 te ’s Gravenhage, blijkt dat Evert van 15 september 1939 tot en met 23 september 1939 als hulpmonteur daar in dienst is geweest en dat hij de hem opgedragen werkzaamheden steeds tot tevredenheid heeft verricht. Uit een getuigschrift van de N.V. Forta Voorburg blijkt dat Evert vanaf 30 oktober 1939 tot en met 11 mei 1940 en vanaf 9 september 1940 tot en met 24 september 1940 in hun dienst werkzaam is geweest als bankwerker. Gedurende die tijd heeft hij zich volgens de regels van de fabriek gedragen.

Op 31 augustus 1942 wordt Evert verplicht tewerkgesteld naar Duitsland. Dit blijkt uit een verklaring van het Gewestelijk Arbeidsbureau gevestigd in ’s-Gravenhage. Evert wist dat het jonge gezin met zes kinderen het geld en de voedselbonnen hard nodig had om de oorlog te kunnen overleven. Hij besloot, gedwongen door de omstandigheden, een document te ondertekenen waarin hij zich bereid verklaarde, als bankwerker in Duitsland tegen het geldende tarief of plaatselijk loon, arbeid te aanvaarden.

Evert werd tewerkgesteld bij het Duitse bedrijf Chemische Werke Hüls, oorspronkelijk "Buna II" geheten, gevestigd nabij Marl. Daar wordt zijn beroep, naast die van bankwerker, ook als elektricien aangeduid. Uit een briefkaart van zijn vriend Nic(olaas) Spaans weten we dat Evert was gehuisvest in de Gem. Schaftslager I in Marl, Nordstrasse Stubbe 16.

Het zal rond 07.00 in de ochtend geweest zijn wanneer op 22 juni 1943 bommenwerpers van de Amerikaanse Eighth Air Force (8e USAAF) opstijgen. De vliegbasis van de Amerikaanse Eighth Air Force die rond 1943 in Engeland was gevestigd, was RAF Bovingdon, ook wel bekend als Station 112. Deze basis bevond zich in de buurt van de stad Hemel Hempstead in Hertfordshire, ongeveer 32 kilometer ten noordwesten van Londen. Rond 09.30 uur die ochtend, op klaarlichte dag, komen de bommenwerpers aan bij Marl en laten hun bommen los. In de condoleancebrief, geschreven door Henk Schouten mede namens zijn kameraden, aan zijn ouders staat vermeld dat Evert zich nog in het bedrijf bevond en niet in een van de schuilkelders. Het bedrijf werd zwaar gebombardeerd en Evert raakte daarbij om 09.40 uur dodelijk gewond. Hij was pas 22 jaren oud toen, in een vreemd en vijandig land en ver van zijn geliefde familie, de tijd voor hem stilviel.

Evert Keus werd op zaterdag 26 juni 1943 te Marl, in bijzijn van zijn kameraden, begraven. Lange tijd bestond over zijn laatste rustplaats onduidelijkheid. Mede uit een bewaard gebleven “Umbettungsprotokoll” blijkt dat ook de Oorlogsstichting onderzoek heeft gedaan naar het graf van Evert. Tijdens dat specifieke onderzoek, vermoedelijk uitgevoerd medio februari 1955, werd het lichaam van Evert gezocht in het graf in veld 14a, nummer 288. Op het desbetreffende protocol werd vermeld dat het lichaam van Evert niet in dat graf aanwezig was en dat het onbekend was waar hij dan wel begraven zou zijn. Met de kennis van nu weten we dat het graf waarin de Oorlogsgravenstichting het lichaam van Evert zocht niet zijn graf was. Zijn graf had en heeft nummer 289. In het onderzochte graf met nummer 288 heeft Barend van Maanen gelegen. Barend was op 5 mei 1922 te Leiden geboren en is evenals Evert op 22 juni 1943 te Marl, tijdens het beruchte bombardement, omgekomen. Barend is herbegraven op het Nederlands Ereveld te Düsseldorf-Oberbilk, Vak/rij/nummer: A 4 13.

Navraag bij de Volksbund Marl leverde in maart 2023 de volgende informatie over de rustplaats van Evert op:

Name: Evert Keus
Geboren: 30.04.1921, Scheveningen
Todestag: 22.06.1943
Todesort: Marl

Bestattet: Kriegsgräberstätte auf dem Alten Friedhof Marl-Brassert/ Deutschland, Feld 14 A, Grab 289.

Uit recent onderzoek door de Volksbund, op verzoek uitgevoerd, is niet gebleken dat Evert op enig moment is herbegraven:

“Über eine Umbettung liegen uns keine Informationen vor.”

Toen de reactie van de Volksbund bekend was, is met bovenstaande gegevens per e-mail contact opgenomen met Marl (Friedhofsverwaltung/ Bestattung). Marl bevestigde dat Evert daar nog steeds in een individueel graf (Einzelgrab) begraven ligt.

“Kriegsgräbergrabstätten haben Ewigkeitsrecht. Allerdings haben die einzelnen Grabstätten keine Namenskennzeichnungen. Im Rahmen einer Umgestaltung des Alten Friedhofes werden in der nächsten Zeit die Bereiche der Kriegsgräber neu gestaltet.”

Het was niet de wens van Evert Keus, de jongeman met het ovale gezicht, grijsblauwe ogen en blond haar, of zijn bedoeling, om zijn familie het grootste offer te brengen die een mens maar kan brengen: het geven van zijn leven. Hij heeft het echter wel gedaan.